Ardhja me kontratë pune në Gjermani është lotaria e jetës në Ballkan. Nga nevoja shumë vijnë të punojnë edhe ilegalisht. Varësia e plotë nga punëdhënësi shpesh i kthen ata në çirakë të pagojë në një dramë shfrytëzimi.
Petrit B.* kujtoi, se i tha lamtumirë varfërisë në Shqipëri. Të paktën për disa muaj, pasi ajo që iu premtua ishte si ëndërr: 200 euro në ditë si usta ndërtimi për një punë në Gjermani. Një punë që ai bashkë me 6 shqiptarë të tjerë e gjetën me rekomandime të njohurish. Pak javë para krizës së Coronës, Petriti merr autobusin nga stadiumi “Dinamo” në Tiranë dhe vjen në Düsseldorf tek punëdhënësi shqiptar. Fillimi po ashtu premtues. Pronari i një firme ndërtimi i merrte e i sillte punëtorët në punë. Një pallat i vjetër tre katësh duhej të rinovohej me themel.
Punëtorët ilegalë pa shans të kërkojnë paratë
Kaluan ditët e para e ujdia për të marrë paratë si mëditës nuk po bëhej realitet. Petriti filloi të dyshojë, por nevoja ishte më e madhe. 50 vjeçari i papunë në Shqipëri, vendosi të presë. Ditë pas dite, punëdhënësi shqiptar e shtynte pagesën, me arsyetimin, se menaxheri i projektit, nuk po i jepte paratë. Mosbesimi u kthye në mosmarrëveshje, me një fund jo të mirë. Petriti arriti me zor të marrë vetëm 200 euro në dorë për afër një muaj punë në të zezë në Gjermani. “Jam shumë i zhgënjyer. Pse na more në qafë, i thashë. I mora lekët borxh për të ardhur. Kam gruan pa punë, djalin pa punë. Unë shkova për punë si të gjithë shqiptarët”, rrëfen ai historinë e tij për Deutsche Wellen, por nuk do ta përmendë me emër punëdhënësin shqiptar në Düsseldorf.
Mjaft nga ish-refugjatët e viteve 90-të nga Kosova apo të ardhur Shqipëria kanë hapur ndërkohë firmat e tyre, pas një përvoje të gjatë si punëtorë ndërtimi. I tillë është edhe pronari i një firme ndërtimi në afërsi të Bonnit, i rritur në Gjermani, me origjinë nga Kosova. Ai pranon të flasë, por pa emër. “Tek unë çdo gjë është në rregull. Nuk i marr në të zezë punëtorët nga Kosova, u bëj kontrata, dhe i paguaj si duhet, ata janë në nevojë”, thotë ai për Deutsche Wellen. Por ai e pranon, se raste si ai i Düsseldorfit gjen shpesh.
Petriti është vetëm një nga kushedi sa raste të shfrytëzimit të punëtorëve nga Shqipëria apo Ballkani në Gjermani. Ata mund të vijnë pa vizë në Gjermani për një qëndrim tremujor të mundësuar nga Shengeni, por këtë kohë e shfrytëzojnë për të punuar në të zezë. Shpesh ata janë të papunë në Shqipëri. Në Gjermani i gjen sidomos në sektorët e ndërtimit, gastronomisë, transportit, dhe logjistikës. Gjithçka zhvillohet nën radarin e autoriteteve. “Puna në të zezë dhe punësimi ilegal luhen në fshehtësi, siç dihet. Prandaj nuk kemi shifra të sakta për përhapjen e saj mes punëtorëve shqiptarë. Statistika e kontrollit financiar nuk i ndan punëtorët në bazë të nacionaliteve.” Natyrisht është i njohur fenomeni, por nuk është vetëm i përhapur tek shqiptarët apo ata nga Kosova, thotë Klaus Salzsieder, nga zyra e shtypit e Qendrës së Përgjithshme të Doganave në Bonn për Deutsche Wellen.
Ata e dinë që nuk mund të presin ndihmë nga autoritetet gjermane, veç dënimit ndoshta për të mos shkelur në Gjermani për disa vite. Ky ishte edhe problemi i Petritit, që vendosi të punojë në të zezë, pasi asistenca prej 40.000 lekësh të vjetra iu ndërpre në Shqipëri. Atij as që i shkoi ndërmend të kërkonte mbështetje ligjore. “Imagjino kur vete në një vend të huaj, kur s’di as gjuhën, s’di asgjë, të bësh një denoncim, të vesh aty, ti je pa përkrahje, pa asgjë. Nuk di se çfarë të thonë, as përkthyesi, asgjë.”
Skllevërit e shekullit të 21
Avokati Saša Trninić, nga një kancelari e Frankfurtit, ka mbrojtur para gjyqit disa punëtorë me kontrata të rregullta nga Ballkani, mes tyre edhe një shqiptar. Ata që punojnë ilegalisht nuk gëzojnë të drejta, thotë ai, e veç kësaj autoritetet gjermane në kontrolle janë shumë të rrepta. “Ata janë të përgatitur, për shembull kur janë në një shesh ndërtimi të vrapojnë, kur vjen kontrolli. Ata e dinë saktësisht, nëse nuk i marrin aty paratë në dorë, harroje, nuk marrin më asgjë.”
Kush punon ilegalisht është hallka më e dobët. Atij i mbetet vetëm të shpresojë që punëdhënësi që shkel ligjet gjermane, të paktën i jep paratë. Besnik Haziri njeh mjaft histori me fund jo të mirë. Prej vitesh ai drejton një zyrë përkthimi e ndërmjetësimi profesional në Langen, Gjermani. “Ky kontigjent fatkeqësisht është më i vuajturi nga të gjithë, pasi ata janë të varur në tërësi nga punëdhënësi, si me banim, si me ushqim, si me të holla. Këtu mund të thuhet, se ata janë skllevërit e shekullit të 21 në një prej vendeve më demokratike në botë. Shumë punë dhe shfrytëzim për strehim e ushqim dhe pak të holla për t’ia sjellë në fund familjes” , thotë ai për Deutsche Wellen.
Shfrytëzimi legal
Fenomeni i shfrytëzimit të punëtorëve të huaj në Gjermani nuk prek vetëm ata që punojnë ilegalisht. Rregullorja e Ballkanit Perëndimor që u vendos në vitin 2016 për të mundësuar punësimin legal në Gjermani erdhi si një dritare shprese për shumë punëtorë nga Ballkani. Megjithë dëftesën positive që i japin sot rregullores ekspertët gjermanë, realiteti ka edhe një anë tjetër. Atë të shfrytëzimit legal, me bekimin padashur të shtetit gjerman.
Po kush janë shfrytëzuesit? Avokati Saša Trninić flet për “dele të zeza”. “Shumica e këtyre personave që janë vetë nga Ballkani Perëndimor kanë krijuar firma apo janë përgjegjës për shoqëri me përgjegjësi të kufizuar (Shpk, shën. red.), pas të cilave ata fshihen. Ata dinë t’i përgatisin formularët në dukje korrekte për autoritetet gjermane, që u besojnë, si subjekte të regjistruara ligjërisht, duke ua miratuar dokumentet për të marrë punëdhënësin nga Ballkani”.
Dokumentet dërgohen në përfaqësitë përkatëse gjermane në Ballkan. Shumë punëtorëve u duhet të presin me vite për të realizuar ëndrrën e punës legale në Gjermani. Kur vijnë ata nuk sjellin me vete vetëm mirënjohjen, por pashmangshëm edhe mungesën e dijes për ligjet gjermane. Mungesën e njohurive të gjermanishtes. Ata janë të pasigurtë në komunikim. Nuk dinë ku të drejtohen, ose kanë të frikë të drejtohen diku. Për ata që kanë lënë familjen në vendlindje në varfëri, punëdhënësi shihet si fatsjellësi.
Dueli i pabarabartë
Por disa sjellin fatin e keq. Për rastet e dala para gjyqit në Gjermani, Saša Trninić i është dashur të zbulojë dredhitë e punëdhënësve. Ndodh thotë ai, që “e para gjë që bëhet pasi vjen punëtori është përshtatja e kontratës që iu tregua autoriteteve. Në fund as orët e punës as pagesa nuk janë më si në kontratë. Ata që vijnë u besojnë punëdhënësve. Kam pasur raste që punëdhënësit i kanë bindur punëtorët të paguajnë sigurim privat shëndetësor, në vend që të bëjnë detyrimin që kanë, të mbyllin një sigurim ligjor për ta. Pse e bëjnë? E bëjnë që të mos u duhet të paguajnë pjesën e tyre si punëdhënës tek sigurimi. Punëtori as nuk e di, se kur merr rrogën, i ikën një pjesë, pasi është i detyruar ta paguajë sigurimin.” Jo vetëm kaq. Punëtorëve u mbahen para edhe për banimin, që shpesh janë akomodime në grupe të mëdha në ndërtesa të rrënuara. Në fund nga rroga reale e ëndërruar mbetet pak, por ndoshta ende shumë më mirë, se në vendlindje.
“Një lojë e poshtër”, thotë i zemëruar avokati gjerman Saša Trninić. Punëtorët janë të vetëdijshëm për varësinë ndaj punëdhënësit. Punëdhënësit e dinë, që punëtori nuk reagon dot. “Punëtorët duhet të qëndrojnë tek ky punëdhënës dy vjet, për shkak të lejes së punës, e vetëm pastaj mund të kërkojnë punë tjetër” , thotë Trninić. Sipas tij nëse ligji ndryshon, dhe ata do të kishin të drejtë dhe kohë për të gjetur një punëdhënës tjetër, nuk do të ishin kaq të varur. Dueli i pabarabartë i bën këta punëtorë të përtypin shumë shkelje. “Shumë pak vetë bëjnë denoncime. Vetëm një ndër 10 raste mund të guxojë të matet me punëdhënësin. Ata kanë frikë edhe nga strukturat mafioze që ekzistojnë në Ballkan”, thotë avokati Trninić që e sheh zgjidhjen tek një mekanizëm i rregullt kontrolli nga autoritetet gjermane.
Agjencia Federale e Punës: Po hetojmë punëdhënës
Institucioni kryesor që mund t’i hapë ose t’i mbyllë derën një punëtori nga Ballkani të vijë të punojë legalisht në Gjermani është Agjencia Federale e Punës, (BA). Aty verifikohet secili rast para dhënies së lejes së qëndrimit nga zyrat përkatëse. Në një reagim për Deutsche Wellen, BA shkruan se aty e marrin shumë seriozisht këtë problematikë. “Pika kryesore në verifikim është që punëmarrësi të mos punësohet në kushte më të pafavorshme se punëmarrësi vendas.[…]Në procedurat e dhënies së lejes luajnë rol kushtet e punësimit, dhe shpesh nga BA ka pasur refuzime të dokumenteve të paraqitura për shkak të mosplotësimit të kushteve të nevojshme të punës.”
Agjencia Federale e Punës konfirmon, se një vëmendje e veçantë i kushtohet punësimit në kuadër të “Rregullores së Ballkanit”. “Pas dhënies së miratimit dhe fillimit të punës, ne kemi bërë kontrolle tek punëdhënësit nëse respektohen vërtet kushtet e punësimit. Këtu kemi konstatuar shkelje, por jo masivisht dhe të strukturuara.” Agjencia Federale nuk jep detaje por konfirmon, se ka punëdhënës që janë duke u hetuar. Ndërkohë edhe Prokuroria e Frankfurtit, Dogana dhe autoritetet financiare janë të sensibilizuara për të reaguar më shumë ndaj shfrytëzimit të paskrupullt të punëtorëve nga Ballkani, thotë Saša Trninić.
Petrit B. nuk përfiton asgjë nga këto. Tanimë ai është kthyer në Shqipëri, e duhet të gjejë rrugë si të ushqejë familjen tre kokë të papunë. Përvoja në Gjermani ishte një mësim i hidhur. “Me shqiptarët nuk merrem më. Ishin gënjeshtra ato që m’u thanë, e kanë mendjen për të zhvatur, ashiqare, sheshit.” Por ëndrrën për Gjermaninë ai ende nuk e harron e po t’i jepej rasti do të vinte prapë. “Po vetëm me punëdhënës gjermanë.”
