“HUMOR ËSHTË, KUR NJERIU MEGJITHATË QESH.” SHPREHJE GJERMANE
Përgatiti Qamil Gjyrezi, lektor i psikologjisë aplikative dhe terapisë së artit
HUMORI KA ELEMENT MENDORË, SHPIRTËRORË DHE SJELLORË. HUMORI NDIKON NË KRIJIMIN E NJË GJENDJEJE POZITIVE EMOCIONALE, NËPËRMJET TË SË QESHURËS, NË PËRMIRËSIMIN E GJENDJES EMOCIONALE TË INDIVIDIT.
E qeshura të zgjat jetën, por ajo ka edhe disa veti të tjera. Ajo, mund të jetë një tregues i karakterit të personit. Nëpërmjet mënyrës se si qeshin, mund të zbulojmë disa anë të karakterit të atyre që kemi përballë.
Humori (lat. lagështi) është aftësia ose cilësia e njeriut për të shkaktuar të qeshurën dhe zbavitjen e njerëzve . Humori mund të përkufizohet edhe si shprehja e qesharakes në një rrethanë të caktuar. Humori përfshin një formë zbavitjeje apo komunikimi njerëzor i cili shkakton:
1.Ndjenja kënaqësie.
2.I bën njerëzit të qeshin ose të ndjehen të lumtur.
Ndjenja e humorit është aftësia për ta përjetuar humorin, një cilësi që çdo njeri e zotëron, megjithëse shtrirja me të cilën një individ do ta gjejë diçka qesharake varet nga bartës, humoristë duke përfshirë, por jo të kufizuar me vendndodhjen, kulturën, pjekurinë, nivelin e arsimimit dhe përmbajtjen.
Popuj dhe kultura të ndryshme kanë humor, që lidhet me mendimin, kulturën dhe gjuhën e këtyre popujve, d.m.th. kanë humor të ndryshëm madje edhe forma të ndryshme se si qeshin.
P.sh. austriakët qeshin duke vënë dorën në fytyrë dhe kthyer kokën mbrapa, për të ruajtur personalitetin e theksuar që kanë si kulturë dhe formim, për të mos “rënë në sy” se po qeshin. Kultura të tjera qeshin “me shpirt”, duke shprehur pjesë të personalitetit dhe karakterit të tyre dhe nuk rezervohen shumë. Këto mënyra të së qeshurës, shprehin mendimin, kulturën dhe formën e reagimit të popujve të ndryshëm.
Po sjell disa thënie të disa personaliteteve të njohur për humorin dhe të qeshurën:
-Edward Albee:”Unë kam një ndjenjë të mprehtë të qesharakes, por jo ndjenjë humori.”
-Joseph Addison:”Gazi është si një shkrepje vetëtime, qe shpërthen mes një reje të errët, dhe xixëllon për nje çast; hareja mban një lloj drite-shkëlqimi në mendje, dhe e mbush atë me një qetësi të vazhdueshme dhe të përhershme.”.
-Aristoteli: “Sekreti i humorit është befasia.”
-W. H. Auden: “Mes atyre që pëlqej ose admiroj, nuk mund të gjej emërues të përbashkët, por midis atyre që dua, mundem: të gjithë ata që më bëjnë të qesh.”
-“Perfytyrimi i është dhëne njeriut, për të shpërblyer atë që ai nuk është, dhe ndjenja e humorit për ta ngushëlluar për atë cfarë ai është.” Francis Bacon.
-Shprehje gjermane: “Humor është, kur njeriu megjithatë qesh.”.
Teoria e humorit e Frojdit
Sipas mendimit të Frojdit, shakatë (forma verbale dhe ndërnjerëzore e humorit) ndodhën kur të vetëdijshmit lejuan shprehjen e mendimeve që shoqëria zakonisht i shtypte apo i ndalonte. Superego lejoi Egon të gjenerojë humor.
Frojdi argumenton se suksesi i shakasë varet nga një “ekonomi psikike”, me anë të së cilës shakaja i lejon dikujt të kapërcejë “frenimet”. Sipas Frojdit, të kuptuarit e teknikës së shakasë është thelbësore për të kuptuar shakatë dhe lidhjen e tyre me të pandërgjegjshmen, megjithatë, këto teknika janë ato që e bëjnë një “shaka” një shaka.
Një Superego dashamirëse lejon një lloj humori të lehtë dhe ngushëllues, ndërsa një Superego e ashpër krijon një lloj humori të kafshuar dhe sarkastik. Një humor superegos i ashpër i shtypur krejtësisht. Teoria e humorit të Frojdit, si shumica e ideve të tij, ishte e bazuar në një dinamikë midis Id-it, Egos dhe Super-egos. Superego komanduese do të pengonte egon që të kërkonte kënaqësi për Id-in, ose të adaptohej menjëherë me kërkesat e realitetit, një metodë e pjekur përballimi. Për më tepër, Frojd (1960) ndoqi idetë e Herbert Spencer-it për ruajtjen e energjisë në “shishe” dhe më pas u lëshua, si kaq shumë “avull” për të shmangur një shpërthim. Frojdi po imagjinonte energji psikike ose emocionale, dhe kjo ide tani mendohet si teori lehtësuese e të qeshurës.
Nëse shakaja të lejon që mendimet dhe ndjenjat e ndaluara që mendja e ndërgjegjshme shtypin zakonisht në mbrojtje të shoqërisë, do të kishte një ndërveprim midis mendimeve të pavetëdijshme dhe mendimeve të vetëdijshme.
Mimesis, nga ana tjetër, ishte një proces që përfshin dy përfaqësime të ndryshme të trupit në mendjen tonë. Për shembull, në frazën «Zemrat e tyre janë në vendin e duhur», zemra ka dy paraqitje. Njëra është, natyrisht,” anatomike” ndërsa tjetra është një referencë “metaforike” për kujdesin dhe domethënien mirë.
Terapia e humorit dhe e qeshura
E qeshura ndikon tek shëndeti psikik dhe fizik. E qeshura ul presionin e gjakut dhe është rehabilitim pas infraktit. E qeshura largon stresin, relakson muskujt dhe vë në qarkullim molekula pozitive si endofrina.
E qeshura ndikon pozitivisht në disa aspekte:
-I bën mirë zemrës
-Forcon marrëdhëniet ndërnjerëzore
-E bën të këndshme kohën gjatë punës
-Çliron stresin
-Ndalon dhe ul dhimbjet fizike
-Lufton depresionin
-Forcon imunitetin njerëzor
-Siguron një gjumë të mirë
