Ekziston një thënie e vjetër, sipas së cilës fatkeqësitë e bëjnë më të fortë njeriun. Por jeta reale tregon se kjo nuk është gjithmonë e vërtetë, Gjithsesi kjo shprehje nxjerr në pah një debat në zhvillim mes shkencëtarëve në lidhje me rezistencën e njeriut përballë vuajtjeve.
Pas ngjarjeve dhe krizave traumatike si abuzimi në fëmijëri, dhuna me armë apo një pandemi, çfarë e shpjegon se pse disa njerëz bëhen më të fortë, ndërsa të tjerë e kanë shumë të vështirët’i përballojnë sfidat? A ndikon natyra, gjenet dhe tiparet e tjera? Apo kjo ushqehet ngapërvojat e jetës dhe ndërveprimet sociale?
Dekada kërkimesh, tregojnë se që të dyja luajnë një rol, por që asnjëra nuk e vulos fatin e një personi. Edhe pse shkencëtarët përdorin përkufizime të ndryshme, qëndrueshmëria i referohet në përgjithësi aftësisë për të trajtuar format e rënda të stresit.
Sipas Shoqatës Amerikane të Psikologjisë “ai përfshin sjellje, mendime dhe veprime, të cilatmund të mësohen dhe zhvillohen nga kushdo”. Por provat shkencore tregojnë se një përpjekje e tillë është më e vështirë për disa njerëz, për shkak të gjenetikës, biologjisë dhe rrethanave të jetës.
Një hulumtimi historik i kryer në SHBA në mesin e viteve 1990, i lidhi përvojat e pafavorshme të fëmijërisë me shëndetin e dobët mendor dhe fizik në moshë madhore. Ai zbuloi se çdo fatkeqësi shtesë shtonte rreziqet për më vonë. Shkencëtarët kanë kryer shumëstudime në përpjekje për të gjetur përgjigjen se pse disa fëmijë janë më të prekshëm ndaj atyre përvojave se të tjerët.
Pediatri dhe studiuesi nga Kalifornia, dr.Tomas Bojs, vendosi të investigonte më thellë në këtë pyetje për shkak të historisë së tij familjare. Ai dhe motra e tij, e cila është 2 vjet më e vogël, ishin viktima të rrethanave familjare të trazuara. Kur u rrit, jeta e Bojs dukej e bekuar nga fati i mirë, ndërsa motra e tij u zhyt në vështirësi dhe u prek nga sëmundje mendore.
Në testet laboratorike, Bojs zbuloi se rreth 1 në 5 fëmijë kanë reagime të larta biologjike ndaj stresit. Ai vuri re shenja të hiperaktivitetit në reagimin luftarak të trurit të tyre, si dhe në hormonet e stresit. Po ashtu, provat e botës reale treguan se kur rriten në situata stresuese familjare, fëmijët kanë një shkallë më të lartë të problemeve fizike dhe mendore.
Por provat, tregojnë gjithashtu se këta fëmijë janë tepër të ndjeshëm, dhe mund të kenëshumë sukses nëse kanë prindër edukues dhe mbështetës, thotë Bojs. Ananda Amstadter, e cila studion stresin traumatik dhe gjenetikën në Universitetin Komonuelth në Virxhinia, tha se hulumtimi i saj sugjeron se qëndrueshmëria ndaj stresit ndikohet në masën 50 për qind nga gjenet dhe gjysma tjetër nga faktorët mjedisorë.
Në studime të tjera, studiuesit e Universitetit Djuk, Terri Mofit dhe Avshalom Kaspi, kanë lidhur variacionet e gjeneve që ndihmojnë në rregullimin e humorit, me rritjen e rrezikut për depresion apo sjellje antisociale tek fëmijët që kanë përjetuar abuzim ose neglizhencë të fëmijëve.
“Por gjenet nuk përcaktojnë fatin e një njeriu”- thotë dr.Denis Sharni, president i çështjeve akademike në “Mount Sinai Health System” në Nju Jork, që ka studiuar mënyrat për të kapërcyer vështirësitë. Sipas tij traumat mund të ndikojnë mbi zhvillimin e sistemeve kyçe të trurit që rregullojnë ankthin dhe frikën.
Psikoterapia mund t’i ndihmojë ndonjëherë njerëzit që kanë përjetuar trauma dhe vështirësi të mëdha. Dhe dr.Sharni thotë se një familje e dashur, një rrjet i fortë miqsh dhe përvoja pozitive në shkollë, mund të ndihmojnë në kundër–balancimin e efekteve të këqija.
