Shkencëtarët në mbarë botën po reagojnë ndaj lajmit se hulumtuesit në Shtetet e Bashkuara për herë të parë kanë prodhuar më shumë energji gjatë procesit të shkrirjes (fuzionit) sesa u përdor për krijimin e saj/tij. Por prodhimi i kësaj energjie, më e madhe se harxhimi i energjisë për krijimin e saj pavarësisht se në shkallë të vogël, shihet si një arritje kolosale në përpjekjet dhjetravjeçare për të kopjuar procesin që ndodh në diell. Sidoqoftë, do të duhen më shumë përpjekje që kjo teknologji të futet në zbatim.
Studiuesit në Laboratorin Kombëtar Lawrence Livermore në Kaliforni janë pionerët e arritjes së fundit të njoftuar nga Departamenti amerikan i Energjisë.
Objektivi është përftimi i energjisë neto, të paarritshme sepse fuzioni (procesi i shkrirjes) ndodh në temperatuara dhe presione kaq të larta saqë është tejet e vështirë të mbahet nën kontroll.
Përftimi i enegjisë, në sasi më të madhe sesa i asaj të harxhuar për krijimin e saj, ofron mundësinë për prodhimin e energjisë së pastër bërthamore pa mbejte radioktive në centralet bërthamore.
“Për herë të parë ata realizuan këtë eksperiment në mënyrë që lënda djegëse për fuzionin të qëndronte në temperaturën dhe densitetin e duhur dhe për një kohë të caktuar të përftonin më shumë energji nga sa ishte krijuar nga rrezet lazër për krijimin e procesit. U përftuan tre megaxhaulë ndërsa u harxhuan dy”, thotë Dr Marvin Adams me agjencinë kombëtare amerikane për sigurinë bërthamore. (Një llambë 60 vatëshe përdor 60 xhaulë për sekondë).
Shkencëtarët krijuan një reaksion që prodhoi 1.5 herë më shumë energji sesa u harxhua për përftimin e saj. Jill Hruby drejton agjencinë kombëtare amerikane për sigurinë bërthamore (NNSA).
“Kemi ndërmarrë hapat e parë eksperimentalë drejt një burimi të pastër energjie që mund të revolucionarizojë botën”, thotë ai.
Shkencëtarët thonë se i presin sfida të mëdha. Duhen ndërtuar dhe testuar materiale që mund t’u rezistojnë temperaturave ekstreme që krijohen gjatë procesit të fuzionit. Ky reaksion përfton më shumë energji sesa procesi i prodhimit të enegjisë në centralet bërthamore, ku realizohet ndarja e atomeve të rënda për të krijuar energji.
Një kompani në Oxfordshire të Anglisë thotë se synon që deri në vitin 2030 të arrijë të prodhojë energji elektrike nga procesi i fuzionit. Kompania shënoi një rekord historik duke arritur temperaturën e barabartë me 100 milionë gradë Celsius në qendër të reaktorit, ose gjashtë herë më të lartë se në diell. Kur kjo makineri është në punë, laboratori Oxford është vendi më i nxehtë në sistemin diellor.
Profesoresha Steffi Diem drejton hulumtimet në “Eksperimentin Pegasus-III” pranë Universitetit Wisconsin-Madison. Ajo thotë se ndërtimi i materialeve që i qëndrojnë temperaturave të lara është vetëm një prej sfidave.
Tjetër sfidë është mbajtja nën kontroll e procesit të fuzionit dhe pastaj transferimi i energjisë së përftuar për përdorim nga konsumatorët.
“Duhet të zhvillojmë materiale që u rezistojnë kushteve ekstreme brenda centraleve të fuzionit. Duhet të provojmë se mund të prodhojmë energji”, thotë profesoresha Steffi Diem.
Në jug të Francës gjendet Reaktori Ndërkombëtar Eksperimental Termonuklear, shkurtimisht ITER. Ky është reaktori me fuzion më i madhi në botë. Synimi është që t’u mundësojë vendeve që të krijojnë dhe instalojnë centralet e tyre të fuzionit duke mësuar përmes shkencëtarëve aty se çfarë funksionon.
Dr. Richard Pitts, kryeshkencëtari i këtij reaktori, thotë se studiuesit amerikanë ende nuk janë afër përftimit të sasisë së energjisë së nevojshme.
“Ata janë shumë larg për të prodhuar energji të shkallës së nevojshme nga pajisjet e tyre. Ata duhet të jenë në shkallën ku është sot reaktori ITER. Kur je në këtë shkallë, jeta bëhet edhe më e komplikuar”.
Ndërsa ndryshimet klimatike janë një problem në rritje për mbarë botën, shkencëtarët shpresojnë se novacionet për prodhimin e energjisë së pastër do të tërheqin investime për të çuar përpara hulumtimet./VOA
